Wojska radzieckie w Polsce 1939-1993

W monografii Wojska radzieckie w Polsce 1939-1993 pod redakcją Stanisława Dąbrowskiego, Kazimiery Jaworskiej oraz Wacława W. Szetelnickiego zamieszczono kilkanaście artykułów poświęconych niektórym szczegółowym zagadnieniom związanym z pobytem wojsk radzieckich w Polsce. Stanowią swojego rodzaju uzupełnienie i egzemplifikację wzmiankowanych we wcześniejszych publikacjach faktów i treści. Weryfikują też wcześniej eksponowane niektóre opinie i tezy. W tym wyraża się ich wartość naukowa i poznawcza. Powinny być inspiracją do dalszych badań dotyczących powojennej roli Armii Radzieckiej, jej służb specjalnych, ich wpływów na sytuację międzynarodową, w tym na stosunki polsko-radzieckie, a także na sytuację wewnętrzną w samym Związku Radzieckim i państwach od niego uzależnionych. Wyjście wojsk radzieckich (rosyjskich) z Polski w 1993 r. było jednym z najistotniejszych wydarzeń historycznych w końcu XX w. Symbolizowało i potwierdzało wielostronne zmiany jakie następowały na obszarach byłego Związku Radzieckiego, w Europie Środkowej i na Świecie. Ich genezą i podstawą był upadek komunizmu jako systemu rządów, kształtowanie się nowych zasad stosunków Federacji Rosyjskiej z państwami europejskimi w tym również z Polską. Odszedł w przeszłość paradoks, który wyrażał się w tym, iż wcześniejszy twór państwowy – Związek Radziecki był dla Polski równocześnie sojusznikiem i okupantem. Zaistniały warunki normalizacji stosunków międzypaństwowych między Rzeczpospolitą Polską a Federacją Rosyjską, która przyjęła rolę likwidatora zaszłości historycznych będących efektem funkcjonowania dawnego systemu. W rejestrze „spraw do załatwienia” na pierwszym miejscu znalazła się kwestia wyjazdu z Polski wojsk byłej Armii Radzieckiej. W wyniku żmudnych zabiegów dyplomatycznych w połowie września 1993 r. obce wojska znalazły się poza granicami Polski. Ich pobyt na ziemi polskiej nie był wynikiem zbiegu okoliczności ani też krótkotrwałym historycznym epizodem. Armia Czerwona wkroczyła do Polski w 1939 r. (bez wypowiedzenia wojny) i z przerwą 1941-1944 pozostała do 1993 r. W tym długim okresie uległy zmianie jej konkretne zadania, a także status polityczny i militarny. Na każdym etapie historycznym była jednak głównym i skutecznym narzędziem realizacji celów państwa radzieckiego. Z jego ideologii komunistycznej a także tradycji imperialnych Rosji, której sukcesorem był Związek Radziecki wyrastały dążenia do dominacji w Europie Środkowej, w sprzyjających okolicznościach na dalej położonych na Zachodzie obszarach. Wynikały stąd wnioski, które w oczywistym znaczeniu dotyczyły Polski. Praca podzielona jest na cztery części. W pierwszej zaprezentowana została Armia Czerwona i cele jej stacjonowania na ziemiach polskich w latach 1945-1993. Druga część koncentruje się na zagadnieniach pod wspólnym tytułem Armia Czerwona – historia, gospodarka, polityka. O Innych aspektach stacjonowania wojsk radzieckich w Polsce mowa jest w części trzeciej. Publikację zamykają Komunikaty. Przygotowując prezentowany zbiór opracowań autorzy i wydawcy kierowali się myślą, iż inicjatywę tę uzasadniają zarówno motywy naukowe i poznawcze jak i w szczególności społeczno-wychowawcze, że publikacja ta dotrze do szerszego grona czytelniczego oraz skłaniać będzie do refleksji nad stosunkami polsko-radzieckimi i polsko-rosyjskimi.