Zarządzanie współczesną szkołą. Wybrane aspekty teoretyczno-praktyczne

Marek Kazimierowicz

Zarządzanie współczesną szkołą to rozległy zakres zadań i odpowiedzialności dyrektora, na który składa się m.in. organizacja pracy szkoły, dokumentacja szkolna, kształcenie i wychowanie, nadzór pedagogiczny, zarządzanie personelem, kontrola zarządcza, pomoc psychologiczno-pedagogiczna, marketing edukacyjny. Dynamicznie zmieniająca się rzeczywistość szkolna jest wyzwaniem do podejmowania działań, które poprowadzą szkołę do wyznaczonego wspólnie z nauczycielami celu jej jakościowego rozwoju. Osiągnięcie tegoż celu możliwe będzie w sytuacji, kiedy dyrektor wydobędzie maksymalne możliwości, jakie posiadają współpracujący z nim nauczyciele. Umiejętne zarządzanie oparte na jakości jest bardzo ważne dla permanentnego usprawniania funkcjonowania szkoły. Zaplanowane i konsekwentnie wdrażane może sprawić, że szkoła stanie się liderem na rynku usług edukacyjnych, wspierającym indywidualny rozwój uczniów. Autonomia dyrektora wynikająca z przepisów prawa jest szansą na nową jakość we wszystkich obszarach pracy szkoły. Efektywnie zarządzana szkoła musi w swojej działalności uwzględniać koncepcje rozwoju jakościowego i stosownie do dynamiki zmian otaczającej jej rzeczywistości powinna – z pełną rozwagą i pedagogiczną refleksją – zmieniać samą siebie. Powinna dokonywać autonomicznych wyborów dotyczących własnych działań edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych. Ten autonomiczny wolny wybór uwzględnia idee wolności, liberalizmu w oświacie, autonomii szkoły. Autonomia szkoły to możliwość decydowania o doborze celów, treści, metod i form kształcenia. To także działalność innowacyjna oraz samodzielność myślenia i twórczego działania. Nie można zaplanować, że ktoś lub coś będzie samodzielne, niezależne, w pełni autonomiczne, jeżeli nie spełni się podstawowych warunków, które w przypadku szkoły dotyczą świadomości praw, możliwości i umiejętności oraz celów poszczególnych podmiotów, tzn. nauczycieli, dyrektora, rodziców i uczniów. Zarządzając współczesną szkołą, zmieniając ją w jakościowo lepszą placówkę, należy pamiętać o sławach Bogusława Śliwerskiego, który twierdzi, że: „Autonomii, podmiotowości i godności nikt jednak nie wniesie nam do szkół na ministerialnej czy legislatywnej «tacy», nawet wówczas, kiedy terenowe władze samorządowe zobowiąże się do tworzenia ku temu stosownych warunków. Musimy się o nie sami zatroszczyć, nie rezygnując tak łatwo z przysługujących nam praw i obowiązków. W tym miejscu dopiero zaczyna się projekt edukacji szanującej podmiotowość nauczyciela, ucznia i jego rodziców, a więc uspołecznionej i autonomicznej edukacji na miarę XXI wieku”

W niniejszej publikacji podjęto próbę omówienia wybranych problemów z zakresu organizacji i zarządzania współczesną szkołą poprzez ukazanie ich teoretycznych i praktycznych aspektów. Jej treść powstała na bazie przemyśleń i doświadczeń zawodowych autora, jak również z wykorzystaniem opinii wielu znanych i cenionych teoretyków i praktyków zajmujących się tematyką zarządzania oświatą. Wybrane zagadnienia, jakie zostały zaprezentowane, w ocenie autora należą do jednych z najistotniejszych ogniw procesu zarządzania szkołą. Całość opracowania składa się z siedmiu wzajemnie uzupełniających się części. Rozdział pierwszy – Prawo i jego znaczenie w procesie zarządzania szkołą – prezentuje zagadnienia z zakresu elementów prawa, które powinien znać i stosować w swojej działalności zawodowej każdy dyrektor. Zarządzanie szkołą musi opierać się na przepisach prawa, które odgrywają kluczową rolę w systemie kierowania instytucją oświatową. Znajomość podstawowych zagadnień prawnych przez dyrektora szkoły staje się koniecznością w dobie ciągłych transformacji zachodzących w edukacji. Nie jest możliwe efektywne zarządzanie placówką bez wiedzy z zakresu podstaw prawnych i organizacyjnych oświaty, dlatego też autor poruszył ten wątek, gdyż zasób informacji, jakie powinien posiadać dyrektor w tym zakresie, musi wykraczać „poza mury szkoły”, którą kieruje. Sprawne i efektywne zarządzanie szkołą możliwe jest tylko wtedy, gdy szkołą kieruje merytorycznie przygotowany dyrektor. O wyborze (konkursie) na stanowisko dyrektora i problemach z tym związanych Czytelnik zostaje zapoznany w tej części pracy, która porusza zagadnienia dotyczące regulacji prawnych konkursu na stanowisko dyrektora szkoły. Znajomość prawa i umiejętność jego stosowania przez dyrektora ma szczególne znaczenie w odniesieniu do awansu zawodowego nauczycieli. Dobrze zorganizowany i zarządzany awans pozwala wprowadzać nową jakość w przestrzeni edukacyjnej szkoły, dlatego też autor na podstawie obowiązujących przepisów prawnych zdefiniował zadania dyrektora w zakresie awansu zawodowego nauczycieli, których realizacja powinna przyczynić się do zdobywania kolejnych stopni awansu przez najlepszych nauczycieli. W rozdziale drugim – Podstawy procesu zarządzania szkołą – zaprezentowane zostały treści odnoszące się do funkcji procesu zarządzania, w których omówiono praktyczne zastosowanie planowania – organizowania – motywowania – kontroli w działalności zawodowej dyrektora. Przedstawione zostały również poglądy wybranych autorów odnoszące się do stylów kierowania i ich wpływu na sposób zarządzania szkołą i personelem. Nie podlega dyskusji fakt, że współczesna szkoła potrzebuje dyrektora przywódcy, którego styl kierowania zorientowany jest na pracowników, dzięki czemu będzie osiągał on wysoki stopień efektywności pracy nauczycieli, a przez to wysoki stopień efektywności pracy szkoły. Demokratyczny i partycypacyjny styl kierowania cechuje najwyższe stadium demokratyzacji w zakresie zarządzania szkołą. Praktyka szkolna pokazuje, że nie w każdej szkole dyrektor  jest przywódcą, a skuteczność zarządzania w dużej mierze zależy od metod, jakie stosuje. Wymierne efekty przynosi zarządzanie przez cele, zadania, delegowanie uprawnień, partycypację, jak również przez zastosowanie burzy mózgów, metody scenariuszowej czy też analizy SWOT. To z tymi metodami Czytelnik zostaje zapoznany w tej części książki. Rozdział trzeci – Efektywna komunikacja w zarządzaniu szkołą – poświęcono problematyce szeroko rozumianemu komunikowaniu szkolnemu. Zaprezentowane zostały treści odnoszące się do istoty procesu komunikowania się oraz informacje dotyczące komunikacji wewnętrznej w szkole, jak również opisane zostały zagadnienia odnoszące się do przestrzeni interpersonalnej (dystansu interakcji) w komunikowaniu szkolnym. W części tej znalazły się również rozważania o komunikatywnym dyrektorze, gdyż zdolność do skutecznej komunikacji jest cechą pozwalającą odróżnić sprawnego, efektywnego dyrektora od „zwykłego administratora” szkoły. Umiejętność dobrego komunikowania się to coś więcej niż tylko bycie zrozumiałym – dobre komunikowanie pozwala myśleć bardziej kreatywnie w pracy i o pracy. Autor zapoznaje Czytelnika z problemem komunikowania szkolonego z nadzieją, że po przeczytaniu tej części publikacji obecni jak i przyszli dyrektorzy szkół zwrócą większą uwagę na to co się mówi, do kogo się mówi i jak się mówi w szkole, w której pracują. W rozdziale czwartym – Zarządzanie zasobami ludzkimi w szkole – Czytelnik ma możliwość poznać istotę procesu zarządzania personelem. Zwrócono szczególną uwagę na zagadnienia związane z pozyskiwaniem najlepszych nauczycieli w oparciu o system rekrutacji i selekcji, jaki powinien funkcjonować w każdej szkole. Ukazano również, jak należy tworzyć i rozwijać efektywne zespoły nauczycielskie, których działalność będzie miała wpływ na podwyższanie jakości pracy szkoły. Piąty rozdział – Nadzór pedagogiczny w zarządzaniu szkołą – poświęcony został problematyce odnoszącej się do form sprawowanego przez dyrektora nadzoru pedagogicznego. Omówiona została ewaluacja wewnętrzna jako system zorganizowanych działań wspomagający proces decyzyjny oraz kontrola będąca działaniem służącym ocenie stanu przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa w prowadzonej przez nich działalności edukacyjnej. Poruszony został również wątek prowadzonego przez dyrektora szkoły wspomagania nauczycieli służącego ich permanentnemu rozwojowi. Problematykę nadzoru pedagogicznego w zarządzaniu szkołą zamykają treści odnoszące się do funkcji monitorowania i jej znaczenia dla jakości pracy szkoły. W rozdziale szóstym – Marketing edukacyjny w zarządzaniu szkołą – Czytelnik ma możliwość zapoznać się z zasadami budowania szkolnej strategii marketingowej, która niezbędna jest każdej placówce poważnie myślącej o kreowaniu własnej marki w środowisku lokalnym i oświatowym. W tej części publikacji zaprezentowane zostały również skuteczne instrumenty promocji szkoły, które umożliwiają prowadzenie efektywnej kampanii marketingowej. Przytoczone przykłady reklamy (telewizyjna, prasowa, outdoor), sprzedaży osobistej (targi edukacyjne, „Otwarte drzwi”, wizyty w szkołach) i public relations pokazują, jak można skutecznie „walczyć” o potencjalnego ucznia oraz komunikować się z otoczeniem.  Istotnym problemem, często zaniedbywanym przez dyrektorów, mającym wpływ na image szkoły jest wizerunek szefa. Dlatego zwrócono uwagę Czytelnika na możliwe sposoby kreowania pozytywnego wizerunku dyrektora szkoły poprzez wskazanie praktycznych porad w zakresie stylu bycia, etykiety, ubioru, używanych akcesoriów, komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Publikację zamyka Refleksja końcowa, w której autor podejmuje rozważania na temat jakości pracy szkoły będącej pochodną efektywnego zarządzania. Książka w głównej mierze adresowana jest do dyrektorów wszystkich typów szkół i przedszkoli oraz osób, które w przyszłości zamierzają kierować szkołą (przedszkolem). Publikacja może stanowić ciekawą lekturę dla pracowników nadzoru pedagogicznego, przedstawicieli organów prowadzących odpowiedzialnych za oświatę samorządową, słuchaczy studiów podyplomowych z zakresu zarządzania oświatą, studentów pedagogiki oraz tych  wszystkich osób, które chcą poznać problematykę zarządzania współczesną szkołą w wybranych jej obszarach.

Legnica 2020
Objętość: 250 str.
ISBN: 978-83-66225-03-9